انسان ها مبعوث مى شود و دنيايى از مشكلات، درگيرى ها و جنگ ها را در مقابل خود مى بيند، دست به دعا برمى دارد و اولين درخواست او از خداوند 'شرح صدر' مى باشد، او مى گويد:

رب اشرح لى صدرى "سوره ى طه، آيه 25".

'پروردگارا، سينه ى مرا گشاده دار.'

حضرت موسى "ع" مى داند كه انجام اين مسئوليت بزرگ قبل از هر چيز نياز به 'شرح صدر' دارد.

اهميت 'شرح صدر' يا 'سعه صدر' در حدى است كه اميرالمومنين على "ع" آن را ابزار رياست شمرده اند. بديهى است بدون آن ابزار انجام مسئوليت و رهبرى شدنى نيست.

[نبوى محمد حسن، مديريت اسلامى، ص 115.]

لازمه ى رهبرى موثر، داشتن سعه صدر و توان پذيرش آرا و نظريات و حتى انتقادات زير دستان است. عده اى از مديران فكر مى كنند اگر از آنها انتقاد شود، اعتبار و ارزش خود را از دست مى دهند. البته براى مديرانى كه نسبت به اظهار نظرها و انتقادات حساسيت نشان مى دهند و مقاومت مى كنند، چنين است، اما به عكس براى مديرانى كه نسبت به نظريات ديگران انعطاف دارند و از امر به معروف و نهى از منكر همكاران خود استقبال مى كنند، نتايج خوبى در بر دارد.

اگر پذيرفته شود كه مديرى پذيراى انتقادات درست و منطقى است، ضمن آن كه از اظهار نظرها سود مى گيرد، به مرور زمان از ميزان انتقادات كم شده بر همدلى و هماهنگى افراد افزوده مى شود.

[فصلنامه ى مديريت در آموزش و پرورش، ص 15.]

امروز در دنيا بهترين مديران، كسانى هستند كه علاوه بر دارا بودن ويژگى هاى مديريت از خصلت هاى رهبرى نيز برخوردارند. نمى توان يك مدير با كفايتى بود اما در داشتن سعه صدر و به كارگيرى اين اصل ضعيف عمل نمود.

در برخى تفاسير، شرح صدر معادل روح بزرگ، عقل توانا، فكر بلند، حوصله ى فراوان، استقامت و شهامت زياد و تحمل بار مشكلات تعريف شده است. در واقع هر يك از مفاهيم فوق شاخص هايى از مديريت و رهبرى به شمار مى روند كه مدير بايد واجد آنها باشد.

علاوه بر اين وقتى حضرت على "ع" 'سعه صدر' به معنى فراخى سينه را ابزار مديريت و رهبرى مى دانند مى توان شرح صدر را مترادف با داشتن توان 'كل نگرى' و 'ديدگاه سيستمى' دانست يعنى اينكه مدير بايد همه اجزاء و عوامل و عناصر را در سازمان در يك مجموعه و نظام مورد توجه قرار دهد.

مديرى كه سعه صدر دارد در هدايت و كنترل مجموعه يك سازمان يا موسسه، مديريت و رهبرى نظام گرا داشته و با مسائل با ديدگاهى وسيع مى نگرد و هرگز دچار جزء نگرى كه تنها گوشه اى از محاسن و يا معايب كار را نمايان مى سازد، نمى شود.

مديرى كه 'سعه صدر' اين ابزار مهم و ضرورى مديريت و رهبرى را دارد همواره در تصميم سازى ها، تصميم گيرى ها، ارزيابى ها و ساير وظايف واقع گرا بوده، دچار اشتباه نشده و به همه ابعاد موضوع و متغيرهاى تاثير گذار آن توجه و دقت دارد.

در پايان اين كتاب و ذكر برخى ديگر از اصول مديريت و رهبرى با سيرى

در نهج البلاغه كه در واقع با بضاعت ناچيز نگارنده، قطره اى است از اقيانوس بى كران نهج البلاغه به مطالبى اشاره مى گردد با عنوان نيايش نامه ى مدير از انجمن مديريت ايران كه حاوى نكات ارزنده اى است، در راستاى مطالب اين كتاب كه انشاء الله خداوند متعال به همه ى مديران عطا فرمايد.

نيايش نامه مدير

خداوندا. اينك كه به من توفيق خدمت به مردم را عنايت كرده اى:

به من آن توانايى را مرحمت فرما تا به درستى خود را بشناسم و دريابم چه كسى هستم؟ چه مى توانم انجام دهم؟ و چه نمى توانم انجام دهم؟ و چه نبايد انجام دهم؟

آن چنان توانايى به من ده تا بتوانم از نيروى خود به بهترين وجه ممكن در حل مشكلات و مسايل استفاده نمايم.

آن چنان شعور و فهمى به من ارزانى دار تا با شادمانى و روحيه ى قوى بتوانم به اشتباهات خود معترف بوده و از آنها تجربه بياموزم.

آن چنان تواضع و فروتنى به من عنايت فرما تا با برخوردارى از آن، حتى از كسانى كه از لحاظ سابقه و رتبه از من كم تجربه ترند، چيزى بياموزم.

آن چنان ادراك و احساسى به من ارزانى دار، تا بتوانم عكس العمل اعمال خود را در ديگران مشاهده و يا تجديد نظر در كردار و گفتار خود موارد برخورد و عيب و نقص را مرتفع سازم.

آن چنان بينشى عطا فرما تا بتوانم ارزش كسانى را كه با من در تماس كارى هستند، تشخيص داده و آنها را محترم شمرده، مانع پيشرفت آنها نشوم و وسيله ى پيشرفت خود را در عقب ماندگى و خرد كردن آنها فراهم نسازم.

آن چنان فراست و هوشيارى به من ده تا خود را نيز عضوى از گروه حس كرده و هميشه با مشورت دسته جمعى در راه پيشرفت كار گروهى

كوشا باشم.

آن چنان نيروى اغماض به من مرحمت كن تا اشتباهات زيردستان را بزرگتر از آن چه كه هست جلوه نداده و آن ها را به حساب آموزش واقعى و ياد گرفتن آنان قرار داده، هميشه از حقوق آنان دفاع كرده و نسبت به اعمال آن ها قبول مسئوليت نمايم.

آن چنان صبر و شكيبايى به من عنايت فرما تا با امكانات موجود، ساده و بى آلايش زندگى كنم و در نهايت صرفه جويى براى بهبود اوضاع و روش ها بكوشم.

آن چنان شجاعتى به من ده تا در هر زمان كه نياز باشد تصميم گرفته و زمانى نيز كه ضرورى نباشد از اخذ تصميم عجولانه پرهيز كنم.

سپاس من به تو اى خداى بزرگ كه همه ى نعمت ها را به ما ارزانى داشتى و عنايتى فرما كه در نتيجه ى اعمال مديريت صحيح، رضايت هر چه بيشتر بندگان ترا فراهم سازم، زيرا مى دانم كه رضاى تو در جلب رضايت بندگان تو نهفته است.

آمين يا رب العالمين.