خطبه 047

فى ذكر الكوفه

كانى بك يا كوفه تمدين مد الديم العكاظى، تعركين...

ط 47- اين خطبه را قبل از رضى، ابن الفقيه- از ادباى قرن سوم- در كتاب البلدان، با اختلاف اندكى، آورده است.

خطبه 052

و هى فى التزهيد فى الدنيا و ثواب الله للزاهد و نعم الله على الخالق

التزهيد فى الدنيا

الا و ان الدنيا قد تصرمت و آذنت بانقضاء و تنكر معروفها...

ط52- ابونعيم اصفهانى قسمت دوم اين خطبه: 'فو الله لو حننتم' تا آخر را از قول بكر بن خليفه در حليه الاولياء "ج 1 ص 77 و 78" نقل كرده است.

خطبه 057

ففى صفه رجل ملموم، ثم فى فضله هو عليه السلام

اما انه سيظهر عليكم بعدى رجل رحب البلعوم، مندحق...

ط 57- انساب الاشراف ج 2 ص 119.

خطبه 072

علم فيها الناس الصلاه على النبى صلى الله عليه و آله

و فيها بيان صفات الله سبحانه و صفه النبى و الدعاء له

صفات الله

اللهم داحى المدحوات و داعم المسموكات و جابل القلوب على فطرتها: شقيها و سعيدها...

ط72- ابوعلى در كتاب: ذيل الامالى و النوادر در ص 175 و به گفته ى ابن ابى الحديد "ج 4 ص 364 شرح" ابن قتيبه در غريب الحديث اين خطبه را نقل كرده اند "مصادر نهج البلاغه".

خطبه 077

و ذلك حين منعه سعيد بن العاص حقه

ان بنى اميه ليفوقوننى تراث محمد صلى الله عليه و آله تفويقا،...

ط 77- الاغانى ابوالفرج اصفهانى ج 2 ص 29.

غريب الحديث هروى ورق 196 ب "مصادر- مدارك".

خطبه 078

من كلمات كان، عليه السلام، يدعو بها

اللهم اغفر لى ما انت اعلم به منى، فان عدت فعد على بالمغفره...

ط 78- قسمت آخر اين دعا: 'اللهم اغفرلى من رمزات الالحاظ...' تا آخر را جاحظ در المائه كلمه نقل كرده است.

خطبه 082

فى ذم صفه الدنيا

ما اصف من دار اولها عناء و آخرها فناء! فى حلالها حساب،...

ط 82- كامل مبرد ج 1 ص 89.

خطبه 083

و هى الخطبه العجيبه و تسمى 'الغراء'

و فيها نعئت الله جل شانه، ثم الوصيه بتقواء ثم التنفير من الدنيا، ثم ما يلحق من دخول

القيامه، ثم تنبيه الخلق الى ما هم فيه من الاعراض، ثم فضله عليه السلام فى التذكير

صفته جل شانه

الحمد لله الذى علا بحوله و دنا بطوله، مانح كل...

ط 83- ابونعيم اصفهانى مقدار زيادى از اين خطبه را در كتاب حليه الاولياء "ج 1 ص 78" نقل كرده است.

خطبه 084

فى ذكر عمرو بن العاص

عجبا لابن النابغه! يزعم لاهل الشام ان فى دعابه و انى...

ط 84- عيون الاخبار ج 1 ص 164.

انساب الاشراف ج 2 ص 127 و 147 و 153.

عقد الفريد ج 2 ص 287.

خطبه 091

تعرف بخطبه الاشباح و هى من جلائل خطبه عليه السلام

روى مسعده بن صدقه عن الصادق جعفر بن محمد عليهما السلام انه قال، خطب امير المومنين عليه السلام بهذه الخطبه على منبر الكوفه و ذلك ان رجلا اثاه فقال له: يا اميرالمومنين صف لنا رنبا مثلما نراه عيانا لنزداد له حبا و به معرفه، فغضب و نادى، الصلاه جامعه، فاجتمع الناس حتى غص المسجد باهله، فصعد المنبر و هو مغضب متغير اللون، فحمد الله و اثنى عليه و صلى على النبى صلى الله عليه و آله، ثم قال:

وصف الله تعالى

الحمد لله الذى لا يفره المنع و الجمود و لا يكديه...

ط 91- عقد الفريد ج 2 ص 406.

خطبه 093

و فيها ينبه اميرالمومنين على فضله و عامه و يبين فتنه بنى اميه

اما بعد حمد الله و الثناء عليه، ايها الناس، فانى فقات...

ط 93- جمله ى فاسالونى قبل ان تفقدونى را كه در اين خطبه مى باشد عده اى از علماى جمهور پيش از سيد رضى نقل كرده اند از جمله: حاكم در المستدرك ج 2 ص 466 "مصادر".

خطبه 097

فى اصحابه و اصحاب رسول الله

اصحاب على

و لئن امهل الظالم فلن يقوت اخذه و هو له بالمرصاد على...

ط 97- عيون الاخبار ابن قتيبه ج 2 ص 301.

قسمتى از آن در البيان و التبيين ج 2 ص 68.

و جمله اى از آن در انساب الاشراف ج 2 ص 142.

خطبه 103

فى التزهيد فى الدنيا

ايها الناس، انظروا الى الدنيا نظر الزاهدين فيها، الصادفين...

ط 103- قسمت آخر اين خطبه در عيون الاخبار ج 2 ص 352 و 353 آمده است.

خطبه 106

و فيها بين فضل الاسلام و يذكر الرسول الكريم ثم يلوم اصحابه

دين الاسلام

الحمد لله الذى شرع الاسلام فسهل شرائعه لمن ورده و اعز...

ط 106- ابوعلى قالى در ذيل الامالى و النوادر ص 173.

ابونعيم اصفهانى در حليه الاولياء ج 1 ص 174.

و مستقل از سيد رضى قاضى محمد بن سلامه القضاعى در دستور معالم الحكم ص 121، اين خطبه را نقل كرده اند. "مصادر"

خطبه 111

فى ذم الدنيا

اما بعد، فانى احذركم الدنيا، فانها حلوه خضره، حفت بالشهوات،...

ط 111- جاحظ در البيان و التبيين ج 2 ص 112 و ابن قتيبه در عيون الاخبار ج 2 ص 250.

اين خطبه را به قطرى بن الفجاءه "از خوارج" نسبت مى دهند و ابن ابى الحديد در ج 1 ص 397 شرح نهج البلاغه مى گويد: شيخ ما ابوعثمان جاحظ در كتاب البيان و التبيين اين خطبه را به نام قطرى ء بن الفجاءه نقل مى كند ولى مردم آن را از خطبه هاى اميرالمومنين رضى الله عنه مى دانند و در كتاب الموفق تاليف ابى عبيدالله مرزبانى "معتزلى متوفى به سال 384 ه-." ديدم كه آن را از قول اميرالمومنين روايت كرده بود. و اين خطبه به سخن اميرالمومنين شبيه تر است.

خطبه 116

و فيها ينصح اصحابه

ارسله داعيا الى الحق و شاهدا على الخلق، فبلغ رسالات ربه غير...

ط 116- در معارف ابن قتيبه جمله ى ايخر اين خطبه را به شكل: 'اللهم عجل لهم الغلام الثقفى، الذى يحكم فيهم بحكم الجاهليه، لا يقبل من محسنهم و لا يتجاوز عن مسيئهم' به عمر بن خطاب نسبت داده است.

ولى مسعودى در مروج الذهب "ج 2 ص 112" آن را به امام منسوب مى داند.

خطبه 124

فى حث اصحابه على القتال

فقدموا الدارع و اخروا الحاسر و عضوا على الاضراس،

ط 124- طبرى اين خطبه را به تفضيل در صفحات 3290 و 3291 و 3325 و 3326 تاريخ خود ج 6 آورده است. و وقعه صفين ص 120.

خطبه 180

فى ذم العاصين من اصحابه

احمد الله على ما قضى من امر و قدر من فعل و على ابتلائى بكم

ط 180- با اندك تفاوتى در صفحات 3498 تا 3410 تاريخ طبرى ج 6 نقل شده است.

خطبه 193

يصف فيها المتقين

روى ان صاحب لاميرالمومنين عليه السلام يقال له همام كان رجلا عابدا، فقال له: يا اميرالمومنين، صف لى المتقين حتى كانى انظر اليهم. فتثاقل عليه السلام عن جوابه ثم قال: يا همام، اتق الله و احسن: 'ان الله مع الذين اتقوا و الذين هم محسنون'. فلم يقنع همام بهذا القول حتى عزم عليه، فحمد الله و اثنى عليه و صلى على النبى- صلى الله عليه و آله- ثم قال عليه السلام:

اما بعد، فان الله- سبحانه و تعالى- خلق الخلق حين خلقهم...

ط 193- قسمتى از اين خطبه در ص 353 ج 2 عيون الاخبار و مقدارى از آن هم در ص 420 ج 2 مروج الذهب نقل شده است.

خطبه 203

فى التزهيد من الدنيا و الترغيب فى الاخره

ايها الناس، انما الدنيا دار مجاز و الاخره دار قرار، فخلوا

ط 203- مبرد از قول اصمعى نقل مى كند كه عربى اين خطبه را براى ما خواند و در عيون الاخبار ابن قتيبه تا '... و لغيرها خلقتم' را نقل كرده بالاى آن نوشته است: خطبه لاعرابى "ج 2 ص 253".

خطبه 228

يريد به بعض اصحابه

لله بلاء فلان، فلقد قوم الاود و داوى العمد و اقام السنه و خلف الفتنه! ذهب نقى الثوب، قليل العيب. اصاب خيرها و سبق شرها. ادى الى الله طاعته و اتقاه بحقه. رحل و تركهم فى طرق متشعبه، لا يهتدى بها الضال و لا يستيفن المهتدى.

خطبه 229

فى وصف بيعته بالخلافه

قال الشريف: و قد تقدم مثله بالفاظ مختلفه.

و بسطتم يدى فكففتها و مددتموها فقبضتها، ثم تداككتم

على تداك الابل اليهم على حياضها يوم وردها، حتى انقطعت... 2

1- ط 228- طبرى مى گويد: "'قال مغيره بن شعبه رضى الله عنه: لما مات عمر رضى الله عنه بكته ابنه ابى حثمه فقالت: 'و اعمراه! اقام الاودوا ابرا العمد، امات الفتن و احيا السنن، خرج نقى الثوب، بريئا من العيب'، قال مغيره بن شعبه: لما دفن عمر، اتيت عليا رضى الله عنه و انا احب ان امسع منه فى عمر رضى الله عنه شيئا، فخرج ينفض راسه ولحيته و قد اغتسل و هو ملتحف بثوب، لا يشك ان الامر يصير اليه، فقال: 'يرحم الله ابن الخطاب! لقد صدقت ابنه ابى حثمه، لقد ذهب بخبرها و نجا من شرها، ام و الله، ما قالت و لكن قولت'" تاريخ طبرى ج 5 ص 28.

2- ط 229- ابن عبد ربه در عقد الفريد "ج 2 ص 165" نامه اى از آن حضرت نقل مى كند كه شبيه بدين كلام است.

نامه ها به ترتيب تاريخ

نامه 006-به معاويه

الى معاويه

انه بايعنى القوم الذين بايعوا ابابكر و عمر و عثمان على ما بايعوهم...

ر- 6- وقعه صفين ص 29 و 30.

عقد الفريد ج 2 ص 284.

نامه 001-به مردم كوفه

الى اهل الكوفه، عند مسيره من المدينه الى البصره

من عبد الله على اميرالمومنين الى اهل الكوفه، جبهه الانصار،...

ر- 1- ابن ابى الحديد از قول ابن اسحاق و او از عمش عبدالرحمان بن يسار القرشى اين نامه را با مطالب بيشترى نقل مى كند و مى گويد در ربذه اين نامه را نوشته است "شرح ج 3 ص 291"

نامه 054-به طلحه و زبير

الى طلحه و الزبير "مع عمران بن الحصين الخزاعى" ذكره ابوجعفر الاسكافى فى كتاب

'المقامات' فى مناقب اميرالمومنين عليه السلام.

اما بعد، فقد علمتما و ان كتمتما، انى لم ارد الناس حتى...

ر 54- سيد رضى خود منبع اين نامه را كتاب 'المقامات' ابوجعفر اسكافى مى داند كه از دانشمندان بزرگ معتزله متوفى به سال 240 مى باشد.

نامه 057-به مردم كوفه

الى اهل الكوفه، عند مسيره من المدينه الى البصره.

اما بعد، فانى خرجت من حيى هذا: اما ظالما و اما...

ر 57- طبرى از قول ابى مخنف مضمون اين نامه را مى نويسد ولى متن نامه را نياورده است. "ج 6 ص 3173".

نامه 002-قدردانى از اهل كوفه

اليهم، بعد فتح البصره

و جزاكم الله من اهل مصر عن اهل بيت نبيكم احسن ما يجزى...

ر 2- انساب الاشراف ج 2 ص 264.

نامه 008-به جرير بن عبدالله البجلى

الى جرير بن عبدالله البجلى لما ارسله الى معاويه

اما بعد، فاذا اتاك كتابى فاحمل معاويه على الفصل و خذه

ر 8- وقعه صفين ص 55.

نامه 042-به عمر بن ابى سلمه

الى عمر بن ابى سلمه المخزومى و كان عامل على البحرين،

فعز له و استعمل نعمان بن عجلان الزرقى مكانه

اما بعد، فانى قد وليت نعمان بن عجلان الزرقى على البحرين،

ر 42- انساب الاشراف ج 2 ص 158 و 159.

نامه 018-به عبدالله بن عباس

الى عبد الله بن عباس و هو عامله على البصره

و اعلم ان البصره مهبط ابليس و مغرس الفتن، فحادث اهلها...

ر 18- قسمتى از اين نامه در ج 2 ص 158 انساب الاشسراف نقل شده است.

نامه 005-به اشعث بن قيس

الى اشعث بن قيس عامل اذربيجان

و ان عملك ليس لك بطعمه و لكنه فى عنقك امانه و انت...

ر 5- عيون الاخبار ج 1 ص 151- وقعه صفين ص 20 و 21- عقد الفريد ج 2 ص 283.

نامه 020-به زياد بن ابيه

الى زياد بن ابيه و هو خليفه عامله عبدالله بن عباس على البصره،

و انى اقسم بالله قسما صادقا، لئن بلغنى انك خنت من فى ء...

ر 20- انساب الاشراف ج 2 ص 162.

نامه 056-به شريح بن هانى

وصى بها شريح بن هانى ء، لما جعله على مقدمته الى الشام

اتق الله فى كل صباح و مساء و خف على نفسك الدنيا الغرور،...

ر 56- وقعه صفين ص 121.

نامه 012-به معقل بن قيس الرياحى

وصى بها معق بن قيس الرياحى حين انفذه الى الشام فى ثلاثه آلاف مقدمه له

اتق الله الذى لا بد لك من لقائه و لا منتهى لك دونه. و لا...

ر- 12- وقعه صفين ص 148.