لطفا منتظر باشید ...
خطبه 019
قاله للاشعث بن قيس و هو على منير الكوفه يخطب، فمنى فى بعض كلامه شى ء اعترضه
الاشعث فيه، فقال: يا اميرالمومنين، هذه عليك لا لك، فخفض عليه السلام اليه بصره ثم قال:
ما يدريك ما على مما لى، عليك لعنه الله و لعنه اللاعنين! حائك...
ط 19- ابوالفرج اصفهانى جمله هائى از اين خطبه را در ج 18 ص 159 اغانى آورده است.
خطبه 058
كلم به الخوارج حين اعتزلوا الحكومه و تنادوا، ان لا حكم الا لله
اصابكم حاصب و لا بقى منكم آثر. ابعد ايمانى بالله،...
ط 58- انساب الاشراف ج 2 ص 369 و 381.
كامل مبرد ج 2 ص 141.
تاريخ طبرى ج 6 ص 3378.
خطبه 035
بعد التحكيم و ما بلغه من امر الحكمين
و فيها حمد الله على بلائه، ثم بيان سبب البلوى
الحمد على البلا.
الحمد لله و ان اتى الدهر بالخطب الفادح. و الحدث...
ط 35- انساب الاشراف ج 2 ص 365.
تاريخ طبرى ج 6 ص 3368.
خطبه 125
فى التحكيم
و ذلك بعد سماعه لامر الحكمين
انا لم نحكم الرجال و انما حكمنا القرآن. هذا القرآن انما...
ط 125- قطعاتى از اين خطبه و خطبه ى 122، با اختلافاتى، در صفحات 3352 و 53 و 3386 تاريخ طبرى نقل شده است.
خطبه 127
و فيه بين بعض احكام الدين و يكشف للخوارج الشبه و ينقض حكم الحكمين
فان ابيتم الا ان تزعموا انى اخطات و ضللت. فلسم تضللون...
ط 127- تاريخ طبرى ج 6 ص 3378 و 3379 با اندك اختلافى.
خطبه 040
فى الخوارج لما سمع قولهم: 'لا حكم الا لله'
قال عليه السلام: كلمه حق يراد بها باطل! نعم انه لا حكم الا...
ط 40- كامل مبرد ج 2 ص 153.- انساب الاشراف بلاذرى ج 2 ص 114 و 352.
خطبه 059
لما عزم على حرب الخوارج و قيل له:
ان القوم عبروا جسر النهروان!
مصارعهم دون النطفه و الله لا يفلت منهم عشره و لا يهلك...
خطبه 060
لما قتل الخوارج فقيل له: يا اميرالمومنين، هلك القوم باجمعهم!
كلا و الله، انهم نطف فى اصلاب الرجال و قرارات النساء،...
ط 59 و ط 60- كامل مبرد ج 2 ص 140- مروج الذهب ج 2 ص 405.
خطبه 079
قاله لبعض اصحابه لما عزم على المسير الى الخوارج و قد قال له: ان سرت يا امير
المومنين، فى هذا الوقت، خشيت الا تظفر بمرادك، من طريق علم النجوم
فقال عليه السلام
اتزعم انك تهدى الى الساعه التى من سار فيها صرف عنه السوء؟
ط 79- بلاذرى مضمون اين خطبه و جملاتى از آن را در ج 2 ص 3608 و 9 انساب الاشراف آورده است.
خطبه 036
فى تخويف اهل النهروان
فانا نذير لكم ان تصبحوا صرعى باثناء هذا النهر و باهضمام...
ط 36- آخر اين خطبه در انساب الاشراف ج 2 ص 371.
و مقدارى از آن در تاريخ طبرى ج 6 ص 3277 و 78.
و جمله اى از آن در مروج الذهب ج 2 ص 402، آمده است.
خطبه 037
يجرى مجرى الخطبه
و فيه بذكر فضائله- عليه السلام- قاله بعد وقعه النهروان
فقمت بالامر حين فشلوا و تطلعت حين تقبعوا و نطقت
ط 37- جمله ى اخير اين كلام را بيهقى در كتاب المحاسن و المساوى، ج 1 ص 85 آورده است.
خطبه 181
و قد ارسل رجلا من اصحابه، يعلم له علم احوال قوم من جند الكوفه، قد هموا
بالحقاق بالخوارج و كانوا على خوف منه عليه السلام، فلما عاد اليه الرجل قال له:
'اامنوا فقطنوا، ام جبنوا فظعنوا؟' فقال الرجل: بل ظعنوا يا اميرالمومنين. فقال عليه السلام:
'بعدا لهم كما بعدت ثمود'! اما لو اشرعت الاسنه اليهم،...
ط 181- تاريخ طبرى ج 6 ص 3421.
در تاريخ طبرى اين موضوع درباره ى خزيت بن راشد الناجى است كه به عقيده ى خوارج متمايل شد و بالاخره به جاى بحث با امام فرار كرد و پس از دو سال جنگ و گريز بوسيله ى سرداران امام كشته شد و قبيله اش اسير گرديدند.
خطبه 044
لما هرب مصقله بن هبيره الشيبانى الى معاويه و كان قد ابتاع
سبى بنى ناجيه من عامل اميرالمومنين عليه السلام و اعتقهم،
فلما طالبه بالمال خاص به و هرب الى الشام
قبح الله مصقله! فعل فعل الساده، وفر فرار العبيد! فما...
ط 44- تاريخ طبرى ج 6 ص 3440: 'ماله برحه الله، فعل..'
انساب الاشراف ج 2 ص 417: 'ماله ترحه الله...'
خطبه 068
لما قلد محمد بن ابى بكر مصر فملكت عليه و قتل
و قد اردت توليه مصر هاشم بن عتبه و لو وليته اياها لما خلى...
ط 68- تاريخ طبرى ج 6 ص 3413.
انساب الاشراف ج 2 ص 404. هر دو با متنى شبيه به متن نهج البلاغه.
خطبه 034
فى استنفار الناس الى اهل الشام بعد فراغه من امر الخوارج،
و فيها يتافف بالناس و ينصح لهم بطريق السداد
اف لكم! لقد سئمت عتابكم! ارضيتم بالحياه الدنيا من...
تاريخ طبرى ج 6 ص 3386 و 3387.
انساب الاشراف ج 3 ص 380.
خطبه 069
فى توبيخ بعض اصحابه
كم اداريكم كما تدارى البكار العمده و الثياب المتداعيه...!
ط 69- تاريخ طبرى ج 6 ص 3444 و 3445.
و در صفحات 438 و 447 و 448 و 458 ج 2- انساب الاشراف بطور پراكنده.
خطبه 003
و هى المعروفه بالشقشقيه
و تشتمل على الشكوى من امر الخلافه ثم ترجيح صبره عنبا ثم مسايعه الناس له
اما و الله لقد تقمصها فلان و انه ليعلم ان محلى منها محل القطب...
ط 3- قطب راوندى نخستين شارح مشهور نهج البلاغه و سپس ابن ابى الحديد معتزلى و كمال الدين ميثم بحرانى همگى در شروح خود بر نهج البلاغه مى گويند اين خطبه را در كتاب 'الانصاف تاليف ابى جعفر قبه الرازى' از متكلمين شيعه و شاگرد ابى القاسم الكعبى از شيوخ معتزله ديده اند. "مدارك نهج البلاغه تاليف هادى كاشف الغطاء ص 263".
و از علماى جمهور هم "به نقل مجلسى در ج 8 بحار ص 160" ابن عبد ربه مالكى در عقد الفريد "نسخه ى خطى" آن را نقل كرده اما در نسخه هاى چاپى ديده نمى شود. و ابوعلى جبائى هم آن را در كتاب خود نقل مى كند "مصادر نهج البلاغه- عبدالزهراء حسينى".
از قرائنى كه در خطبه وجود دارد اين خطبه بايد اواخر سال 38 هجرى ايراد شده باشد. زيرا از ناكثين "بيعت و پيمان شكنان و به راه اندازندگان جنگ جمل" و قاسطين "معاويه و يارانش در جنگ صفين" و مارقين "خوارج نهروان" سخن به ميان آمده است. و وجود ابن عباس در كوفه نيز اين احتمال را اثبات مى كند.
خطبه 029
بعد غاره الضحاك بن قيس صاحب معاويه على الحاج بعد قصه الحكمين
و فيها يستنهض اصحابه لما حدث فى الاطراف
ايها الناس، المجتمعه ابدانهم، المختلفه اهواوهم، كلامكم...
ط 29- البيان و التبيين ج 2 ص 68.
انساب الاشراف ج 2 ص 381- عقد الفريد ج 2 ص 164.
خطبه 027
و قد قالها يستنهض بها الناس حين ورد خير غزو الانبار بجيش معاويه فلم
ينهضوا. و فيها يذكر فضل الجهاد و يستنهض الناس و يذكر عامه بالحرب،
و يلقى عليهم التبعه لعدم طاعته
فضل الجهاد
اما بعد، فان الجهاد باب من ابواب الجنه، فتحه الله لخاصه...
ط 27- البيان و التبيين ج 2 ص 66 و 67.
عيون الاخبار ج 2 ص 237- كامل مبرد ج 1 ص 13.
انساب الاشراف ج 2 ص 442 و 443- مروج الذهب ج 2 ص 403.
عقد الفريد ج 2 ص 163.
الاغانى ج 15 ص 43.
خطبه 039
خطبها عند عامه بغزوه النعمان بن بشير صاحب معاويه لعين التمر،
و فيها يبدى عذره و يستنهض الناس لنصرته
منيت بمن لا يطيع اذا امرت و لا يجيب اذا دعوت، لا ابا...
ط 39- تاريخ طبرى ج 6 ص 3411 و 3412.
انساب الاشراف ج 2 ص 402 و 404.
خطبه 025
و قد تواثرت عليه الاخبار باستيلاه اصحاب معاويه على البلاد و قدم عليه عاملاه على اليمن و هما عبيدالله بن عباس و سعيد بن نمران لما غلب عليهما بسر بن ابى ارطاه، فقام عليه السلام على المنبر ضجرا يتثاقل اصحابه عن الجهاد و مخالفتهم له فى الراى، فقال:
ما هى الا الكوفه، اقبضها و ابسطها، ان لم تكونى الا انت، تهب اعاصيرك فقبحك الله!...
ط 25- انساب الاشراف ج 2 ص 383 و 384 "قسمت نفرين خطبه".
عقد الفريد ج 1 ص 83 "قسمت مقايسه ى كوفيان با بنى فراس غنم".
مسعودى ج 3 ص 149.
خطبه 070
فى سحره اليوم الذى ضرب فيه
ملكتنى عينى و انا جالس، فسنح لى رسول الله صلى الله...
ط 70- انساب الاشراف ج 2 ص 495.
عقد الفريد ج 2 ص 298.
خطبه 149
قبل موته
ايها الناس، كل امرى ء لاق ما يفر منه فى فراره. الاجل مساق...
ط 149- مروج الذهب ج 2 ص 424.
خطبه ها بدون تاريخ به ترتيب نهج البلاغه
خطبه 010
يريد الشيطان او يكنى به عن قوم
الا و ان الشيطان قد جمع حزبه و استجلب خيله و رجله،...
ط 10- قسمت ابتداى اين خطبه و خطبه ى 22 يكى است و هر دو قسمتى از خطبه اى مى باشند كه امام در ذى قار، به هنگام رفتن به بصره كه منجر به جنگ جمل شد، ايراد كرده است.
خطبه 017
فى صفه من يتصدى للحكم بين الامه و ليس لذلك باهل
و فيها، ابغض الخلائق الى اطه صنفان
الصنف الاول، ان ابغض الخلائق الى الله رجلان: رجل و كله
ط 17- قسمت بيشتر صفات الصنف الثانى را ابن قتيبه در عيون الاخبار ج 1 ص 61 آورده است.
خطبه 023
و تشتمل على تهذيب الفقراء بالزهد و تاديب الاغنياء بالشفقه
تهذيب الفقراء
اما بعد، فان الامر ينزل من السماء الى الارض كقطرات المطر الى.
ط 23- برخى از فقرات اين خطبه در عيون الاخبار ج 1 ص 189 نقل شده است و برخى در وقعه صفين ابن مزاحم ص 10.
خطبه 026
و فيها يصف العرب قبل البعثه ثم يصف حاله قبل البيعه له
العرب قبل البعثه
ان الله بعث محمدلاا صلى الله عليه و آله و سلم نذيرا للعالمين،...
ط 26- به گفته ى ابن ابى الحديد "ج 1 ص 35" ابراهيم بن هلال الثقفى اين خطبه را در كتاب الغارات خود آورده است و طبرى در المسترشد ص 95 به روايت شعبى از ابن هانى. "مصار ج 2 ص 101".
درباره ى اين خطبه و خطبه هاى: 80 و 54 و 30 و 217 و 179 و 229 به تذكر صفحات 145 و 146 مراجعه شود.
خطبه 028
و هو فصل من الخطبه التى اولها 'الحمد لله غير مقنوط من رحمته'
و فيه احد عشر تنبيها
اما بعد، فان الدنيا ادبرت و آذنت بوداع و ان الاخره...
ط 28- البيان و التبيين ص 66 ج 2- عيون الاخبار ج 2 ص 235- مروج الذهب ج 2 ص 424 و قسمت آخر آن در انساب الاشراف ج 2 ص 114.
خطبه 032
و فيها يصف زمانه بالجور و يقسم الناس فيه نحمه اصناف، ثم يزهد فى الدنيا
معنى جور الزمان
ايها الناس. انا قد اصبحنا فى دهر عنود و زمن كنود
ط 32- جاحظ در البيان و التبيين ج 1 ص 70 و 71 و ابن قتيبه در عيون الاخبار ج 2 ص 237 و ابن عبد ربه در عقد الفريد ج 2 ص 173، متفقا، اين خطبه را از قول شعيب بن صفوان به معاويه نسبت مى دهند. علامه ى ذهبى در ميزان الاعتدال ج 2
ص 276 از قول ابن عدى گفته است كه كسى از قول شعيب روايت نمى كند و ابوحاتم رازى مى گويد: لا يحتج به.
جاحظ خود ذيل آن خطبه مى گويد: 'و فى هذه الخطبه- ابقاك الله- ضروب من العجب: منها ان الكلام لا يشبه السبب الذى من اجله دعاهم معاويه "وصيه قبل الموت" و منها ان هذا المذهب فى تصنيف الناس و فى الاخبار غماهم عليه من القهر و الا ذلال و من التقيه و الخوف اشبه بكلام على رضى الله عنه و معانيه و حاله منه بحال معويه. و منها انا لم نجد معاويه فى حال من الحالات يسلك فى كلامه مسلك الزهاد و لا يذهب مذاهب العباد. و انما نكتب لكم و نخبر بما سمعناه و الله اعلم باصحاب الاخبار و بكثير منهم.'
خطبه 042
و فيه يحذر من اتباع الهوى و طول الامل فى الدنيا
ايها الناس، ان اخوف ما اخاف عليكم اثنان: اتباع الهوى،...
ط 42- عيون الاخبار ج 2 ص 353.
وقعه صفين ص 3 و 4.
مروج الذهب ج 2 ص 420.
خطبه 046
عند عزمه على المسير الى الشام
و هو دعاء دعا به ربه عند وضع رجله فى الركاب
اللهم انى اعوذ بك من و عثاء السفر و كابه المنقلب و سوء...
دعاى 46- وقعه صفين ص 132 و 133.
قسمت اول اين خطبه تا '... فى الاهل' به رسول خدا منسوب است و ابوعبيد هروى آن را در غريب الحديث آورده است "مصادر نهج البلاغه".
