از خطا و گناه دیگران بگذریم !

در این سوره بیان می‌فرماید، نسبت به مؤمنین و فاسقین چگونه رفتار داشته باشید، و آداب برخورد و معاشرت این سوره حدوداً دو صفحه است و خیلی نکته دارد.

در این سوره مسائل مهمی در ارتباط با شخص پیامبر (صلی الله علیه وآله) و جامعه اسلامی نسبت به یکدیگر مطرح گشته و بسیاری از نکات مهم اخلاقی در آن عنوان شده است.

علامه طباطبایی ذیل آیات این سوره می‌فرماید: این سوره مشتمل بر مسائلی از احکام دین است. احکامی که با آن‌ها سعادت زندگی فردی انسان تکمیل می‌شود و نظام صالح و طیب در (مجتمع) مستقر می‌گردد. بعضی از آن مسائل ادب جمیلی است که باید بین بنده و خدای سبحان رعایت شود و پاره‌ای از آن‌ها آدابی است که بندگان خدا باید در مورد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) رعایت کنند (که در آیات اول سوره‌ی حجرات به تعدادی از این آداب اشاره شده است).

بعضی دیگر از احکام مربوط به مسائلی است که مردم در برخورد با یکدیگر در زندگی خود باید آن را رعایت کنند. قسمتی دیگر مربوط به برتری‌هایی است که بعضی از افراد بر بعضی دیگر دارند و تفاضل و برتری افراد از اهم اموری است که جامعه‌ی مدنی با آن منتظم می‌شود و انسان را به سوی زندگی توأم با سعادت و عیش پاک و گوارا هدایت می‌کند؛ و در آخر به حقیقت ایمان و اسلام اشاره شده است و بدین‌سان بر بشریت منّت می‌گذارد که نور ایمان را به او افاضه نموده است. (علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 18، ص 455).

نکات اخلاقی سوره

رهنمودهای اخلاقی و ایمانی این سوره به دو صورت سلبی (نهی) و ایجابی (توصیه‌های آمرانه) به کار رفته است. اگر توجه شود نکات سلبی آن تماماً با حرف (لا) به کار رفته است و حالت ایجابی (امری) آن به صورت امر و با صیغه جمع بیان شده است.

فرمان‌های سلبی

«یایی‌ها الذین آمنوا لا تقدموا بین یدی الله و رسوله؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و رسولش پیشی مگیرید». (حجرات، آیه‌ی 1).

عید قربان حاجی‌ها برای قربانی جلو افتادند قبل از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، فرمود: قربانی مرحله دارد. حاجی‌ها سه کار باید انجام بدهند روز عید قربان، اول: باید بروند به شیطان سنگ بزنند.

دوم: قربانی کردن.

سوم: سر تراشیدن.

اگر در زندگی امروزی نگاهی بیاندازیم خواهیم دید که در انجام کارها وتکالیفمان گاه برخدا ورسول او پیشی گرفته ایم .برای مثال به چند مورد از باب تذکر اشاره می کنیم ؛

بعضی هل می‌شوند و یک‌ضرب مذهبی شده؛ شب دعای کمیل، روز دعای ندبه، حضرت عبدالعظیم، نماز جمعه، زن و بچه هیچ، و بعضی هم به عکس چنان فدای زن و بچه که پایش یک بار هم به مسجد و نماز و...نرسیده. کارها را تقسیم کنیم و برنامه ریزی داشته باشیم.

- برای ماه مبارک رمضان روز آخرِ ماه شعبان که می‌گوییم «یوم‌الشک» نمی‌شود به نیت ماه رمضان روزه گرفت، عده‌ای گفتند: ما به عنوان ماه رمضان یک روز زودتر روزه می‌گیریم آیه نازل شده: «لاتقدموا».

- حاجی‌ها روز عرفه از ظهر تا غروب باید در صحرای عرفه باشند اگر یک دقیقه زودتر بیرون برود یک شتر باید جریمه بدهد.

یک دقیقه قبل از افطار، روزه خود را افطار کنی باطل است.

در فیلم امام علی (علیه‌السلام) هم نشان دادند که یکی از سران جوری مست بود که نماز صبح را سه رکعت خواند و به مردم گفت: من امروز حال دارم می‌خواهم سه رکعت بخوانم!

درزمان خود، از مجتهدین و رهبرمان جلو نیفتیم!

قرآن می‌فرماید: از خدا و پیامبر جلو نیفتید. ما هم در زمان خود سعی کنیم از مجتهد و مرجع تقلید و رهبر جلو نیفتیم، گرچه از اول برای مرجع تقلید انتخاب کردن آزاد هستیم که هر کس علم و تقوا و زهدش بیشتر است ولی اگر انتخاب کردیم باید از دستورات او پیروی کنیم.

مثلاً این دکتر را انتخاب کردی و او گفت این قرص روزی دو تا نگو من می‌خواهم روزی سه تا بخورم و قاشق مربا خوری را نگو غذاخوری.

رعایت نکات اخلاقی برای همه ی انسان ها

«لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ ؛ صدای خود را بلندتر از صدای پیامبر نکنید». (حجرات،2).

«لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عسی أَنْ یَكُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ و لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عسی أَنْ یَكُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ ؛نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند چه بسا که آنان بر ایشان بهتر باشند و هیچ یک از زنان حق ندارند زنان دیگر را مسخره کنند زیرا ممکن است آنان از این‌ها بهتر باشند». (همان،11).

«لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ ی ؛ کدیگر را مورد طعن و عیب جویی قرار ندهید». (همان).

«لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب ؛ ِیکدیگر را با لقب‌های بد نخوانید.». (همان).

«قَل لا تَمُنُّوا عَلَیَّ إِسْلامَكُمْ ؛ بگو اسلام آوردن خود را بر من منت نگذارید». (همان،17).

قابل تأمل است که همه این فرمان‌ها با خطاب «یایی‌ها الذین آمنوا» شروع شده است به جز مورد آخر و این بیانگر این مسأله است که مسلمان بودن یا مؤمن بودن متفاوت است و هر مسلمانی مؤمن نیست.

و نکته‌ی دیگر آنکه رعایت مسائل اخلاقی کاری به مسلمان بودن و مؤمن بودن افراد ندارد و به این نکته اشاره دارد که خاصیت انسان بودن بر التزام و رعایت نکات اخلاقی می‌باشد.

فرمان‌های ایجابی

«وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ ؛و تقوای الهی پیشه کنید که خداوند شنوا و دانا است.» (حجرات، آیه‌ی 1).

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أنْ تُصیبُوا قَوْمًا بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمینَ ؛ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید». (همان، آیه‌ی 6).

«وَ اعْلَمُوا أَنَّ فیكُمْ رَسُولَ اللّهِ لوْ یُطیعُكُمْ فی كَثیرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ ؛ و بدانید رسول خدا در میان شماست هرگاه در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند به مشقت خواهید افتاد». (همان، آیه‌ی 7).

«و ان وَ اعْلَمُوا أَنَّ فیكُمْ رَسُولَ اللّهِ لوْ یُطیعُكُمْ فی كَثیرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ من المؤمنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما؛ هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ بپردازند آن‌ها را آشتی دهید». (همان، آیه‌ی 9).

«فإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتی تَبْغی حتّی تَفیءَ إِلی أَمْرِ اللّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ ؛و اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کند با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خدا باز گردد و هرگاه بازگشت در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید». (همان).

«وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطینَ ؛و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیش‌گان را دوست دارد.» (همان).

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْكُمْ وَ اتَّقُوا اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ؛ مؤمنان برادر یکدیگرند. پس بین دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید باشد که مشمول رحمت او شوید». (همان، آیه‌ی 10).

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثیرًا مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از بسیاری از گمان‌های بد به پرهیزید چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است.» (همان، آیه‌ی 12).

در سوره حجرات بعضی از واژه‌ها از تکرار چشمگیری برخوردار است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از واژه‌های «الله»، «ایمان»، «تقوا»، «علم» و «رحمت».

رحمت ومودت را در خود تقویت کنیم !

یکی از کلماتی که در این سوره بر روی آن تأکید شده است، رحمت خداوند می‌باشد.انسان موقعی می‌تواند از سوء ظن، غیبت، بدگمانی، تجسس، لقب زشت دادن به دیگران و …اجتناب کند که قلب خود را از عداوت و کینه و حسد پاک گرداند و آماده عشق و محبت باشد. تا دوستی و مودّت جایگزین دشمنی و عداوت نگردد، دستورات اخلاقی توصیه شده، عملی نمی‌گردد.

در آیات متعددی از این سوره «رحیم» بودن خداوند بیان شده است تا احساس و عاطفه انسان را برای عفو و گذشت و محبت به دیگران آماده کند. اگر انسان رحمت و مغفرت الهی را نسبت به گناهانی که کرده آرزومند باشد خود نیز راحت‌تر از گناه دیگران چشم‌پوشی می‌کند.

به امید آنکه فرد فرد ما بتوانیم این نکات اخلاقی آموزنده را سرلوحه زندگی خود قرار دهیم تا بدین وسیله برای مراحل بالاتر آمادگی لازم را کسب کنیم.

منابع :

سایت حوزه؛ مقالات زهره ربانی و فاطمه کسایی

سایت اندیشه قم

سایت جهانی سبطین